Βιωματικά και συμμετοχικά παιχνίδια στην τάξη (εισήγηση σε συνέδριο σχολικών συμβούλων (Κόρινθος, Νοέμβριος 2013)

εισήγηση σε συνέδριο σχολικών συμβούλων (Κόρινθος, Νοέμβριος 2013)


Τίτλος: “Βιωματικά και συμμετοχικά παιχνίδια γνωριμίας με τη χρήση δημιουργικής γραφής”

Μια πρόταση χωρισμού των μαθητών/τριών σε ομάδες στο μάθημα της Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου

 

Χαρά Νικολακοπούλου¹,φιλόλογος Μουσικού Σχολείου Καλαμάτας 

Παναγιώτα Ψυχογυιοπούλου¹, Σχολική Σύμβουλος φιλολόγων Αχαΐας (έδρα Πάτρα)

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζονται δραστηριότητες που σχεδιάστηκαν για εφαρμογή σε εναρκτήρια συνάντηση μαθητών/τριών της Α΄ Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Σε μια τέτοια συνάντηση δυο από τα ζητούμενα είναι: το «δέσιμο της ομάδας», επειδή οι μαθητές/τριες προέρχονται από διαφορετικά σχολεία, και η δημιουργία ενός «ευχάριστου κλίματος» μέσα από ασκήσεις δημιουργικής γραφής, που καλλιεργούν την αγάπη για τη λογοτεχνία και κατά συνέπεια τη δημιουργική σκέψη στην παραγωγή λόγου.

Με άξονα τη δημιουργική γραφή η οποία είναι σύγχρονη εκπαιδευτική μέθοδος που προσεγγίζει με βιωματικό τρόπο το λόγο & τις δυνατότητές του συνδυάζοντας παιχνίδι & μάθηση οι μαθητές/τριες καλλιεργούν τη σχέση τους με τη γραφή & τον κόσμο της λογοτεχνίας.

 

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Λογοτεχνία, βιωματική μάθηση, δημιουργική γραφή

“Αρχή  ήμισυ παντός”

 

Εισαγωγή – Προβληματική

Διανύουμε μια εποχή που χαρακτηρίζεται, εκτός των άλλων, από «θεσμικές καινοτομίες» και η οποία εμπερικλείει προβλήματα, δυσκολίες, αντιθέσεις ταυτόχρονα με προσδοκίες βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και κυρίως της ποιότητας της ζωής. Στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας βρίσκεται  η εκπαίδευση ως βασικό συστατικό παραγωγής πολιτισμού και ανάπτυξης κάθε οργανωμένης κοινωνίας. Εκπαιδευτικά συστήματα που γαλούχησαν  γενεές πολιτών  σ’ όλο τον κόσμο αναθεωρούνται, νέα τίθενται σε εφαρμογή προκειμένου να ανταποκριθούν στις συνεχώς διεθνοποιούμενες συνθήκες, εκπαιδεύοντας τους μελλοντικούς (ενεργούς) πολίτες του κόσμου και οραματίζονται  ένα πιο εξελιγμένο, πιο αποτελεσματικό και πιο δημιουργικό σχολείο

Οι καινοτομίες, που αναφέρονται στα Νέα Προγράμματα Σπουδών  είναι μια προσπάθεια της Πολιτείας να ανοίξει τα παράθυρα του σχολείου στα πραγματικά κοινωνικά δρώμενα, στα πραγματικά προβλήματα, στη σύγχρονη τεχνολογία, στις νέες επιστημονικές γνώσεις και πληροφορίες, στην αειφόρο ανάπτυξη κλπ. Παράλληλα θέλει να εισάγει στη σχολική τάξη εκπαιδευτικές μεθόδους και τεχνικές που ενισχύουν την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών/τριών, στοχεύουν στην παραγωγή σκέψης, στη δημιουργία μηχανισμών μάθησης, στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης κρίσης, στην ανακάλυψη, στην ικανότητα του παιδιού «να μαθαίνει πώς να μαθαίνει» .

Η Λογοτεχνία, σημαίνον αισθητικό και μορφωτικό αγαθό, εντάσσεται στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής παιδείας ως φορέας οικουμενικών αξιών, ενώ συγχρόνως καταδεικνύει την ιδιαίτερη γλωσσική και πολιτισμική φυσιογνωμία ενός λαού. Κατά την εκπαιδευτική πράξη, η ενασχόληση με τα λογοτεχνικά κείμενα παρέχει τη δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών και μαθητριών στη διαδικασία της γνώσης, ως κοινότητας αναγνωστών και ερμηνευτών, διευρύνει τον ορίζοντα των εμπειριών και το βάθος της ευαισθησίας τους, οξύνει το γλωσσικό αισθητήριο και το αισθητικό τους κριτήριο, αναπτύσσει τη φαντασία και την κριτική-ερμηνευτική τους ικανότητα. Συνεπώς, τους καθιστά ικανούς να κρίνουν κάθε λογοτέχνημα όχι υποκειμενικά και μονοδιάστατα, αλλά μέσα από έναν συσχετισμό κριτηρίων και αξιών: της εποχής και του πολιτισμού που το γέννησε, αλλά και της εποχής και του πολιτισμού που το αξιολογεί, να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και να παίρνουν κριτική θέση απέναντι σε ζητήματα της ατομικής και της κοινωνικής ζωής. Εξάλλου, ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της Λογοτεχνίας την καθιστά ένα γνωστικό αντικείμενο ενδεδειγμένο για παιδιά και εφήβους, στο πλαίσιο ενός σχολείου που σέβεται τη νεότητα και ενισχύει την περιέργεια και την αμφισβήτηση.

            Επομένως, η λογοτεχνία, καθώς συνέχει τη γλώσσα με τον κόσμο, αποτελεί κύριο μέρος της κάθε κουλτούρας. Με τη γνωστική, τη συγκινησιακή της λειτουργία, καθώς επίσης τη δυναμική της παρότρυνση συμβάλλει στη διαμόρφωση των στάσεων του αναγνώστη.

 

1. Γενικές αρχές του προγράμματος σπουδών στο μάθημα της λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου

Το προτεινόμενο ΠΣ για το μάθημα της λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου επιδιώκει να δώσει νέες κατευθύνσεις στη διδασκαλία της λογοτεχνίας που να συνάδουν με τη φιλοσοφία του νέου ΠΣ για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση αλλά και να ετοιμάζουν το έδαφος για την ανανέωση του μαθήματος στις δύο επόμενες τάξεις του Λυκείου. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα σπουδών, νέο ως προς τη φιλοσοφία, το περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας αυτού του τόσο ιδιαίτερου και ελκυστικού γνωστικού αντικειμένου, της λογοτεχνίας και ανοίγει νέες προοπτικές και δυνατότητες στη σχέση των μαθητών/τριών με το λογοτεχνικό βιβλίο αλλά και στη σχέση ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες.

            Η διδακτική της λογοτεχνίας είναι ένα διεπιστημονικό αντικείμενο και κατά συνέπεια η διδασκαλία του μαθήματος αυτού θα πρέπει να αξιοποιήσει τα πορίσματα και τις μεθόδους επιστημονικών κλάδων, όπως η φιλολογία, η παιδαγωγική, η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης και οι πολιτισμικές σπουδές. Ακολουθώντας την πολιτισμική ερμηνευτική, η οποία υποστηρίζει ότι τα κείμενα είναι το μέσο για τη σπουδή και την κατανόηση των διαφορετικών πολιτισμικών κατηγοριών, αναπαραστάσεων και αξιών που συγκροτούν τον σύγχρονο κόσμο και τη στάση του υποκειμένου προς αυτόν, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προτείνουν τη συνδιαλλαγή των μαθητών με κείμενα από όλο το φάσμα του γραπτού λόγου έντυπου και μη (λογοτεχνία, υπερλογοτεχνία).

Το σχολικό βιβλίο επομένως, αντιμετωπίζεται ως ένα εργαλείο, όχι όμως η μοναδική πηγή γνώσης. Ο εκπαιδευτικός έχει μεγαλύτερη ελευθερία και ευελιξία στην επιλογή και οργάνωση του υλικού του, των εργαλείων και διδακτικών πρακτικών του. Το Π.Σ. χρησιμοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προτείνει τη συνανάγνωση κειμένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειμένων του Λυκείου και ως παράλληλα, προτείνονται και κείμενα που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή μορφή. Με αυτόν τον τρόπο ο/η εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες, οι οποίες έχουν τρίμηνη διάρκεια έτσι ώστε να διευρυνθεί ο κύκλος των κειμένων και να μελετηθούν σε βάθος. Ταυτόχρονα, το ΝΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων, ενταγμένων στις προτεινόμενες διδακτικές θεματικές ή ειδολογικές ενότητες, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις ψυχικές διακυμάνσεις των εφήβων, την ανάγκη για άσκηση κριτικής και τις διεργασίες που οδηγούν στην οργάνωση της προσωπικής ταυτότητας των νέων. Κριτήρια για την εκάστοτε επιλογή των κειμένων είναι η νοητική και η κοινωνική ηλικία, η ψυχολογική εξέλιξη και η γλωσσική ικανότητα των μαθητών/τριών της ομάδας στόχου.

            Ειδικότερα, στόχος του προγράμματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι η δημιουργία του μαθητή – αναγνώστη. Ο συνειδητός αναγνώστης συνδιαλέγεται με τα κείμενα, ερμηνεύει και αξιολογεί τις ερμηνείες των συναναγνωστών του.

 Η ελεύθερη έκφραση και η δημιουργική σκέψη, η ενεργοποίηση και η ανάληψη πρωτοβουλιών, ή έρευνα και η δράση είναι στοιχεία που πρέπει να αναδειχθούν μέσα από το μάθημα της λογοτεχνίας έτσι ώστε να πραγματοποιηθούν οι βασικοί και διαχρονικοί στόχοι της εκπαίδευσης που εμπεριέχονται στο νόμο για τη γενική εκπαίδευση, που ορίζει μεταξύ των άλλων, ότι ο σκοπός του σχολείου είναι «…να συμβάλλει στην ολόπλευρη, αρμονική κι ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά».

 

2. Σκοποί και δεξιότητες του ΝΠΣ για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

2.1 Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι «η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό». Με τη φράση αυτή επιδιώκεται να τονιστεί πως αφετηρία μας είναι το παρόν, τα προβλήματα και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου, περίπλοκου και δυσνόητου κόσμου. Και να αναδειχτεί η λογοτεχνία ως ένα σύνθετο πολιτισμικό φαινόμενο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ιστορικότητα του συγγραφέα, του κειμένου αλλά και των αναγνωστών του, εκπαιδευτικών και μαθητών. Ένα φαινόμενο το οποίο έχει σημαντική θέση στη ζωή μας, γιατί μας δίνει εργαλεία να κατανοήσουμε τον κόσμο και να συγκροτήσουμε την υποκειμενικότητά μας: να θέσουμε ως πρωταρχική αξία του μαθήματος την κριτική στάση απέναντι στις πολιτισμικές παραδόσεις, τις αξίες και τα μηνύματα από όπου κι αν προέρχονται.

Ο παραπάνω σκοπός αναλύεται στους εξής:

• Η συνειδητοποίηση της σχέσης της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και, επομένως, της σημασίας της για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και του εαυτού μας.
• Η δημιουργία ενός «έθνους αναγνωστών». Προώθηση της φιλαναγνωσίας. Η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως μιας κοινότητας αναγνωστών.
• Η απόκτηση, μέσα από τη λογοτεχνία, πολλαπλών γλωσσικών εμπειριών και η εξοικείωση με τη μεταφορική λειτουργία της γλώσσας, απαραίτητη για τη φιλοσοφία, την έρευνα και το στοχασμό.
• Η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δημιουργικής σχέσης των μαθητών με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, καθώς και η συμβολική ενδυνάμωση της υποκειμενικότητας όλων των μαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενεργητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισμού.

Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Νέο Λύκειο είναι μια διαδικασία συνυφασμένη με τη μετάδοση της γνώσης, ενώ η λογοτεχνία  αποτελεί δημιουργία άμεσα συναρτημένη με την αισθητική απόλαυση, με το θαυμασμό και τη συγκίνηση που προκαλεί στο δέκτη της. Απαραίτητες προϋποθέσεις για το μάθημα της λογοτεχνίας είναι η θετική στάση του μαθητή απέναντι στο μάθημα και η κατάλληλη μεθοδολογία, ώστε να κινηθεί το ενδιαφέρον των μαθητών, κάθε κείμενο κατά τη διδασκαλία, μπορεί να ιδωθεί πολυπρισματικά και να συμβάλει στην ολόπλευρη διαμόρφωση του μαθητή. Αυτό όμως, εξαρτάται άμεσα  από τη θέση που έχει η λογοτεχνία στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών και την αντίληψη που έχει διαμορφωθεί για το ρόλο που μπορεί να παίξει στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Επιπρόσθετα με τη διδασκαλία του μαθήματος των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας υποβοηθείται η εξέλιξη του μαθητή στη μητρική του γλώσσα. Η γλώσσα αντιπροσωπεύει την πνευματική και πολιτιστική  ανάπτυξη κάθε λαού. Όταν γνωρίζουμε μια γλώσσα, σημαίνει ότι έχουμε τις εξής δεξιότητες: Μπορούμε να εκφράζουμε με το λόγο, αυτό που επιθυμούμε, μπορούμε να αντιληφθούμε το νόημα των λόγων, μέσω των οποίων εκφράζεται ένα άλλο πρόσωπο, μπορούμε να εκφραστούμε με γραπτό λόγο, μπορούμε να καταλάβουμε τις σκέψεις ενός άλλου προσώπου που γράφει ένα κείμενο, δηλαδή διαθέτουμε αναγνωστική ικανότητα. (Σταμούλη Σ. 2009)

Η λογοτεχνία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως άσκηση του αναλυτικού λόγου, αλλά περισσότερο ως συναισθηματική επικοινωνιακή εμπειρία. Κάθε λογοτεχνικό έργο αφήνει στους μαθητές ίχνη από βιωματικές γνωστικές εμπειρίες και ανακαλεί ποικίλους συνειρμούς που είναι απαραίτητοι στη μάθηση, γιατί συνδέουν το μαθητή με το κοινωνικό του περιβάλλον. (Σταμούλη Σ. 2009)

 

3. Βιωματική μάθηση- Καινοτομία

            Σήμερα είναι πλέον αποδεκτό ότι οι μαθητές/τριες δομούν τη γνώση  μέσα από την προσωπική βιωματική εμπειρία, την ανακάλυψη κα την κοινωνική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τους και τη στήριξη που λαμβάνουν από αυτό. (Bruner, 1987). Η μάθηση θεωρείται πλέον όχι μόνο ως μια διαδικασία ενεργητικής ατομικής δόμησης, το πώς δηλαδή  κάθε άτομο μαθαίνει, αλλά και ως μια διαδικασία ένταξης στον πολιτισμό και στις πρακτικές της ευρύτερης κοινωνίας.

             Στην απλούστερη μορφή της, βιωματική μάθηση είναι η μάθηση μέσα από την κατάλληλη αξιοποίηση της εμπειρίας, ή αλλιώς η μάθηση μέσα από την πράξη. Μάθηση μέσα από την εμπειρία σημαίνει ότι οι εκπαιδευόμενοι πρώτα εκτίθενται σε μια εμπειρία και μετά ενθαρρύνονται να αναστοχαστούν πάνω σε αυτή και να αναπτύξουν νέες γνώσεις, νέες ικανότητες, νέες δεξιότητες, νέες στάσεις και συμπεριφορές (Φίλλιπς,2004:4). Σε αυτή την περίπτωση οι εκπαιδευόμενοι απαιτείται περισσότερο να πράττουν παρά να ακούν και μάλιστα καλούνται να σκεφτούν και να αναστοχαστούν σχετικά με όσα έκαναν (Jackson &Caffarela,1994).

            Βασίζεται στην αντίληψη ότι η επιστήμη θα πρέπει να συνδέεται με τη ζωντανή, καθημερινή εμπειρία του ανθρώπου, καθώς η γνώση της πραγματικότητας δεν είναι δυνατή έξω από το υποκείμενο. Η βιωματική διδασκαλία και μάθηση προϋποθέτει ότι το υποκείμενο θέλει να συνεργαστεί, αφού αυτό το οποίο καλείται να μάθει έχει νόημα για το ίδιο και επιπλέον το αφορά. Αναφέρεται σε δραστηριότητες μάθησης μέσα από παραστατικό υλικό, παιχνίδια ρόλων και άμεσες εμπειρίες, αλλά και σε διαδικασίες κατανόησης του ίδιου του εαυτού και των εμπειριών του υποκειμένου, ιδιαίτερα αυτών που απωθεί. Μέσα σε ένα πλαίσιο συναισθηματικής στήριξης και αποδοχής, οι μαθητές εμπλέκονται σε παρατήρηση, συμμετοχή, στοχασμό και δράση, ώστε να αναπτύξουν συναισθήματα, ιδέες, στάσεις και αξίες. Βιωματικές προσεγγίσεις εφαρμόζονταν ιδιαίτερα στα προαιρετικά εκπαιδευτικά προγράμματα, με τα εξής βήματα: εκτίμηση αναγκών, προσδιορισμός στόχων, προσδιορισμός περιεχομένων, επιλογή διδακτικών μεθόδων και αξιολόγηση (Καμαρινού 2000) αλλά σήμερα οι βιωματικές προσεγγίσεις εφαρμόζονται και στις βιωματικές δράσεις στο γυμνάσιο, τις ερευνητικές εργασίες στο Λύκειο καθώς και σε όλα τα φιλολογικά μαθήματα σύμφωνα με το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών.

            Από την άλλη, ως «καινοτομία» ετυμολογικά ορίζεται μια ενέργεια που χαρακτηρίζεται από νέα, πρωτοποριακή αντίληψη για την πραγματικότητα (Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής, Α.Π.Θ., 1999). Όσον αφορά στην εκπαιδευτική καινοτομία, αυτή εστιάζεται σε ενέργειες που εμπεριέχουν και προωθούν νέες αντιλήψεις για την εκπαίδευση σε τρεις διαστάσεις: α) στην αλλαγή αρχών και πεποιθήσεων, β) στην εφαρμογή νέων διδακτικών προσεγγίσεων και γ) στη χρήση νέων διδακτικών μέσων (Fullan, 1991).

            Μελέτες υποστηρίζουν ότι η προώθηση Καινοτόμων Προγραμμάτων είναι αποτελεσματική, όταν η εκπαιδευτική καινοτομία αντιμετωπίζεται ως «διαδικασία» και όχι ως «γεγονός». Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται ότι  οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το κλειδί της εφαρμογής μιας  εκπαιδευτικής καινοτομίας, άρα είναι σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο αυτοί αντιλαμβάνονται την καινοτομία. Η εμπλοκή του εκπαιδευτικού στη διαδικασία της καινοτομίας και η δημιουργία κοινών στόχων και αξιών, ιδιαίτερα όταν αυτές προτείνουν νέες καθημερινές πρακτικές και νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις, θεωρούνται ως παράγοντες ιδιαίτερα αποτελεσματικοί για την εφαρμογή μιας καινοτομίας  (Hargreaves & Evans, 1997, Sarason, 1996, Fullan, 1991).

            Τα τελευταία χρόνια σε αρκετά εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εισήχθησαν, εφαρμόσθηκαν και αξιολογήθηκαν καινοτόμα προγράμματα  τα οποία στόχευαν αφενός στην αλλαγή διαδικασιών  μάθησης, ώστε από απομνημονευτική – ατομική να γίνει διερευνητική- ομαδοσυνεργατική και να προσεγγίζει τη γνώση ολιστικά, αφετέρου στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στην καλλιέργεια θετικών στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών (C.I.D.R.E.E.,1999).

4. .Μαθητικές δεξιότητες- μεθοδολογία

            Οι σύγχρονες έρευνες για τη μάθηση δίνουν έμφαση τόσο στο τι (δηλωτική μάθηση) όσο στο πώς, (διαδικαστική μάθηση), (Anderson, 1983, Ντάβου, 2000), αναδεικνύοντας, έτσι, τη σημασία του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Η μάθηση λοιπόν, εκλαμβάνεται όχι ως αποτέλεσμα μιας απλής διαδικασίας μετάδοσης της γνώσης από τον δάσκαλο στον μαθητή, αλλά ως μια σύνθετη επεξεργασία, όπου ο μαθητής συμμετέχει ενεργά στην κατασκευή και συγκρότηση της γνώσης. Υπό αυτήν την έννοια, ο μαθητής δεν αποστηθίζει τη γνώση, αλλά την οικειοποιείται και τη διαχειρίζεται δημιουργικά, μάλιστα, σε μια εποχή που οι συνεχείς μεταβολές και ο όγκος των πληροφοριών δυσχεραίνουν τη διαδικασία μάθησης.

            Ειδικότερα στο μάθημα της Λογοτεχνίας οι δεξιότητες σχετίζονται με τα όσα οι μαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείμενα ή γύρω από τα κείμενα με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας της ενότητας και μπορούν να πιστοποιηθούν με την αξιολόγηση, διότι - ας μη ξεχνούμε- ότι υπάρχουν και αποτελέσματα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, τα οποία δεν είναι, ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυμητό να αξιολογηθούν. Οι δεξιότητες βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση με τη σκοποθεσία και είναι, κατά κάποιον τρόπο, η εφαρμογή των όσων οι μαθητές γνώρισαν, κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν. Αποτελούν, επιπλέον, οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των μαθητών (ΝΠΣ 2011).

Η μεθοδολογική μας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές μεθόδους: τη διδασκαλία σε ομάδες και τη μέθοδο project. Και οι δύο είναι μαθητοκεντρικές μέθοδοι διδασκαλίας, καλλιεργούν τη συνεργασία, την ομαδικότητα και κινητοποιούν και τους αδύναμους ή τους αδιάφορους μαθητές, προωθούν την ενεργητική μάθηση, ενώ δίνουν την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί (ΝΠΣ 2011).

Για να επιτευχθούν ο σκοπός, οι στόχοι του ΝΠΣ και να εφαρμοστούν οι παιδαγωγικές μέθοδοι διδασκαλίας, η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην κριτική εκπαιδευτική θεωρία, όπου η μάθηση αποτελεί ατομική και συλλογική αλληλεπίδραση των μαθητών με το περιβάλλον και η γνώση έχει αποδεσμευτικό χαρακτήρα, ενώ η διδακτική πράξη είναι προσανατολισμένη στο  να αποκτήσουν οι μαθητές κριτική κοινωνική συνείδηση.

            Ο εκπαιδευτικός στο πλαίσιο αυτό καλείται να ξεπεράσει  τις αδυναμίες των παραδοσιακών μοντέλων διδασκαλίας, τα οποία δεν βοηθούν τη γεφύρωση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη και οδηγούν σε στείρο και ελεγκτικό μαθησιακό περιβάλλον. Επιπλέον, παρωθείται να υιοθετήσει μια επικοινωνιακή προοπτική κατά την πράξη τα διδασκαλίας, κατανοώντας την πολυπλοκότητα που τη χαρακτηρίζει και εφαρμόζοντας συνεχώς την κατανόησή του αυτή στη σχολική τάξη. Έτσι, καθώς θα αντιλαμβάνεται τη δυναμική της αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται σε κάθε περίσταση επικοινωνίας, θα πρέπει να κινητοποιεί τους μαθητές για ενεργό συμμετοχή στο μάθημα, να διαθέτει ενθουσιασμό και δεξιότητες προφορικής και διαπροσωπικής επικοινωνίας, να μπορεί να διαχειρίζεται τα προβλήματα που προκύπτουν διασφαλίζοντας ένα θετικό κλίμα στην τάξη και να συμβάλλει στην προσαρμογή των μαθητών στο κλίμα αυτό (Kougl 1977).

 

5. Βιωματικά και συμμετοχικά παιχνίδια γνωριμίας με τη χρήση δημιουργικής γραφής

 

Α΄ΦΑΣΗ Πριν από την ανάγνωση. Στη φάση αυτή «χτίζονται οι γέφυρες» μεταξύ κειμένων και μαθητών. Κύριος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για ανάγνωση που θα ακολουθήσει, και να πλουτίσει τον γνωστικό και πολιτισμικό ορίζοντα των μαθητών, δημιουργώντας ένα πλαίσιο προβληματισμού που θα διευκολύνει την προσέγγιση του νοήματος. Γίνονται συζητήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες, ατομικές ή ομαδικές, προφορικές ή γραπτές, συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε μη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο). Τα κείμενα που χρησιμοποιούμε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως μη λογοτεχνικά (επιστημονικά, πληροφοριακά, δημοσιογραφικά, οπτικά, ηλεκτρονικά) αλλά και μικρά λογοτεχνικά κείμενα (μικρά διηγήματα, αποσπάσματα από μεγαλύτερα πεζά, ποιήματα) που διαβάζονται στην τάξη και προετοιμάζουν την κυρίως ανάγνωση.

 Στο πλαίσιο αυτό διατίθενται οι δυο πρώτες ώρες στην αρχή της σχολικής χρονιάς για την εναρκτήρια συνάντηση  και τη δημιουργία του παιδαγωγικού συμβολαίου. Το σενάριο διδασκαλίας έχει σχεδιασθεί με βάση τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας και την επικοινωνιακή προσέγγιση έτσι ώστε οι μαθητές/τριες να οδηγηθούν σταδιακά στην απόκτηση εκείνων των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την ουσιαστική πρόσληψη της λογοτεχνίας και όχι απλά την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων . Έτσι δημιουργούνται οι απαραίτητες βάσεις ώστε τα παιδιά να περάσουν στη διδασκαλία των θεματικών και ειδολογικών ενοτήτων  και  σε συστηματική διδασκαλία Λογοτεχνίας και να καλλιεργήσουν τόσο τον προφορικό όσο και τον γραπτό λόγο. Μέσα από σχεδιασμένες εργασίες τους δίνονται  εναύσματα που τα παρωθούν  προς μια συγκεκριμένη λογοτεχνική γραφή και στο τέλος της δραστηριότητας  έχουν προσοικειωθεί ένα λογοτεχνικό είδος (π.χ. την μικρή ιστορία ή την ακροστιχίδα) ή μια συγγραφική τεχνική (π.χ. την ομοιοκαταληξία) και  να αισθάνονται ικανοί να γράψουν κείμενα σύμφωνα με τους κανόνες που έχουν αφομοιώσει.

 

Η δημιουργική γραφή και ο ρόλος της στην τάξη

Η δημιουργική γραφή είναι μια σύγχρονη εκπαιδευτική μέθοδος που προσεγγίζει με βιωματικό τρόπο το λόγο και τις δυνατότητες του, συνδυάζοντας το παιχνίδι με τη μάθηση. (Πασσιά Αγγ., Μανδηλαράς Φ. 2001) Είναι μια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης, η οποία αντλεί από τη φαντασία, για να παράγει έργο με τη χρήση των καλολογικών στοιχείων, της αφήγησης και της δραματικής τέχνης και παράλληλα απελευθερώνει τη δημιουργικότητα και λειτουργεί συχνά θεραπευτικά. Η γραφή παύει να θεωρείται μια διαδικασία μοναχική, βασανιστική και προσωπική και απελευθερώνεται από το στερεότυπο του ταλέντου και της προεργασίας ετών ή δεκαετιών. (Βασιλακή Ασπ., Γιαννακουδάκης Λ. 2009)

Η εμπλοκή της δημιουργικής γραφής στην εκπαιδευτική διαδικασία κατά τον Tompkins είναι απαραίτητη γιατί:

ž     Τα παιδιά διασκεδάζουν

ž     Καλλιεργούν την καλλιτεχνική τους έκφραση

ž     Διερευνούν τις λειτουργίες και τις αξίες της γραφής

ž     Διεγείρουν τη φαντασία τους

ž     Αποσαφηνίζουν τη σκέψη τους

ž     Αναζητούν την ταυτότητά τους

ž     Μαθαίνουν να διαβάζουν και να γράφουν

Μέσα από το σενάριο αυτό ο εκπαιδευτικός διδάσκει τους έφηβους με το βιβλίο, τη δημιουργική γραφή και την εικαστική δημιουργία. Διεγείρεται η παιδική έκφραση και δημιουργία μέσα από πολύτροπες εμπειρίες της γραφής αποδίδεται υψηλή παιδαγωγική αξία  στη διέγερση αισθήσεων και συναισθημάτων, στο προσωπικό βίωμα, στη σύνθεση των μερών αλλά και των άλλων εκφράζουν καταγράφουν μηνύματα δίνοντας προσοχή στο λόγο του άλλου του διπλανού. Οι μαθητές/τριες παίζουν με τις λέξεις. Επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από λέξεις, εγείρεται η φαντασία τους αλλά και εγείρουν τη φαντασία των άλλων.

Η δημιουργική γραφή δεν αποτυπώνει μόνο τις λέξεις αλλά διαμορφώνει άποψη για τους ανθρώπους που επικοινωνούμε καθημερινά μαζί τους  και φέρνει κοντά τους λογοτέχνες  που θα εξετάσουν όλη τη χρονιά οι μαθητές γίνεται μια «κωδικογραφημένη» προσωπογραφία του συμμαθητή/τριας, του ποιητή/τριας και μέσα σε αυτές καθρεφτίζονται οι μαθησιακές του ανάγκες και προσδοκίες, τις δεξιότητές του και ικανότητές του, οι οποίες σιγά- σιγά θα τροποποιηθούν κατά την εξέλιξη της διδασκαλίας.

Τα παιδιά μέσα από  βιωματικά- δημιουργικά παιχνίδια λόγου και φαντασίας προσλαμβάνουν τη γνώση και τη λογοτεχνία με σύγχρονους και αποτελεσματικούς τρόπους, που καθιστούν τη γνώση και τη σχολική ζωή, όχι απλά μια διαδικασία ρουτίνας, αλλά  ανάγκη και απόλαυση του μυαλού, της καρδιάς και της ψυχής. Οι μαθητές μέσα από δομημένα φύλλα εργασίας και βιωματικές εργασίες  βιώνουν καταστάσεις που απελευθερώνουν τη φαντασία τους και τους φέρνουν κοντά λογοτεχνία, τη ζωγραφική αλλά επεκτείνονται και σε δράσεις που αφορούν τη γνωριμία με τον εαυτό τους, τους άλλους, το βιβλίο και κυρίως με τη βιωματική εκπαιδευτική διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο αποκομίζουν γνώσεις μέσα από πραγματικές εμπειρίες, έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, νιώθουν τη χαρά της μάθησης  και έχουν την ευκαιρία να παράγουν λόγο γραπτό και προφορικό μέσα από εκπαιδευτικό μοντέλο που δίνει διέξοδο στη δημιουργικότητα των μαθητών.

Η πρώτη συνάντηση με τους/τις μαθητές/τριες μας αποτελεί το «ήμισυ του παντός» για την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας στο Λύκειο. Με τις κατάλληλες βιωματικές μεθόδους προσπαθούμε:

• να οικοδομήσουμε την εμπιστοσύνη προς τον/την εκπαιδευτικό,
• να εκμαιεύσουμε τη συνεργασία μεταξύ τους,
• να παραμερισθούν οι φόβοι και οι ανησυχίες,
• να καλλιεργηθεί η ενεργητική συμμετοχή τους,
• να διερευνήσουμε τις δημιουργικές τους δεξιότητες

Σκοπός της διδασκαλίας είναι η διερεύνηση πηγών που τροφοδοτούν τη δημιουργικότητα των εφήβων, η κατανόηση των μέσων έκφρασής της και η προσέγγιση νέων τρόπων ενεργοποίησης και κινητοποίησης της εφηβικής φαντασίας, έτσι όπως εκφράζεται μέσω του ΝΠΣ για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη διδακτική πράξη και την αποκόμιση της δυνατής ωφέλειας από αυτήν. Να δείξει ότι η φαντασία, η δημιουργικότητα και η αυτενέργεια του παιδιού δεν είναι απλώς πηγές έκφρασης, αλλά και ιδανικοί τρόποι παιδείας και εκπαίδευσης. Η γνώση δημιουργείται με την αυτενέργεια, την πηγαία δημιουργία και την φαντασία όλων. Η άποψη αυτή επαληθεύεται και στην περίπτωση της μάθησης και εκπαίδευσης των μαθητών. Μαθαίνουν τον κόσμο και τον εαυτό τους δημιουργώντας ελεύθερα και αυτενεργώντας. Αφομοιώνουν αυτά που χρειάζονται όταν συμμετέχουν στη διαδικασία μάθησης, όταν εκφράζονται μαθαίνοντας και μαθαίνουν αυτενεργώντας και κυρίως όταν κινητοποιούν τη φαντασία τους.

Στόχοι

α) σε επίπεδο γνώσεων:

να γνωρίσουν τα χαρακτηριστικά και τη λειτουργία της δημιουργικής – κριτικής σκέψης

να ανακαλύψουν και να συνειδητοποιήσουν τις δημιουργικές τους δυνάμεις και ικανότητες, με απώτερο στόχο την κατάκτηση της αυτογνωσίας και την κατανόηση του άλλου

να εξοικειωθούν με τις τεχνικές και μεθόδους της δημιουργικής γραφής

να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται διαφορετικές οπτικές ενός ζητήματος που τίθεται ή εξετάζεται κάθε φορά

να γίνουν επαρκέστεροι αναγνώστες, μέσω  βιωματικής δραστηριότητας στο    χώρο της λογοτεχνίας, της συγγραφής.

 

β) σε επίπεδο δεξιοτήτων:

να είναι σε θέση να εφαρμόζουν αποτελεσματικά τις αρχές, τις τεχνικές και τις μεθόδους δημιουργικής γραφής, ώστε να παράγουν το δικό τους πρωτότυπο έργο

να ασκηθούν στην πολυεπίπεδη ανάγνωση, στην αποκωδικοποίηση και αξιολόγηση κειμένων αποκλίνουσας έκφρασης (λογοτεχνημάτων κ.α.)

να μπορούν να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν στοιχεία δημιουργικής γραφής σε ποικίλα κείμενα

Να αναπτύσσουν τα εκφραστικά τους μέσα ώστε να επικοινωνούν ιδέες, συναισθήματα και εμπειρίες.

να ασκηθούν στην ομαδοσυνεργατική και διερευνητική μάθηση στο πλαίσιο της κοινής δημιουργικής προσπάθειας

Να αναπτύσσουν την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση τους μέσα από ομαδική εργασία.

Να καλλιεργούν τα αισθητικά τους κριτήρια, αλλά και τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, μαθαίνοντας να λειτουργούν και να δρουν δημιουργικά

να εξασκηθούν στη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Εκπαίδευσης (Τ.Π.Ε.) και το διαδίκτυο για την αναζήτηση υλικού, τη συγγραφή και τη δημοσιοποίηση των προϊόντων δημιουργικής γραφής  και

γ) σε επίπεδο στάσεων :

Να κατανοούν και αποδέχονται το διαφορετικό καθώς αναπτύσσουν την ικανότητα να συναισθάνονται μέσα από τις ασκήσεις δημιουργικής γραφής

να διαμορφώσουν μια διαφορετική εικόνα απέναντι σε έργα δημιουργικής γραφής μέσα από τη συμμετοχή τους και στις προβλεπόμενες δραστηριότητες ώστε να είναι σε θέση να εκτιμούν «το διαφορετικό» και «το αποκλίνον» σε αυτά

να δίνουν έμφαση στην καλλιέργεια του συναισθήματος και της επικοινωνίας

να μαθαίνουν να προβληματίζονται και να αναρωτιούνται για την

εμπειρία τους και να αναπτύσσουν την ικανότητα για κριτικό αναστοχασμό.

να αναπτύξουν της δημιουργικότητα τους μέσω της βαθμιαίας εξοικείωσής τους με συγγραφικές πρακτικές

Να καλλιεργούν την εμπιστοσύνη και τον αυτοσεβασμό στην καθημερινή αλληλεπίδραση με τους άλλους.

Αναλυτικά η εναρκτήρια συνάντηση  περιλαμβάνει:

Α φάση: α)Ατομική παρουσίαση με φύλλο εργασίας: Αυτός/ή είμαι εγώ (ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ) στόχος: η  διερεύνηση αναγκών, φόβων & προσδοκιών ,  δεξιοτήτων/ικανοτήτων μαθητών/τριών

Η δημιουργικότητα στην εκπαίδευση. Παιχνίδια λόγου & φαντασίας

 

Αυτά τα παιχνίδια οδηγούν στη γνωριμία των μελών της ομάδας, ανοίγουν ταυτόχρονα και το συναίσθημα και οδηγούν στη δημιουργική παραγωγή λόγου.

Β΄ΦΑΣΗ: α) Χωρισμός της ομάδας σε ζευγάρια με κάρτες. Χωρίζουμε την ομάδα σε ζευγάρια με τις κάρτες. Τους μοιράζουμε ένα φύλλο χαρτιού Α4 και ζητάμε να γράψουν κάθετα το όνομά τους με κεφαλαία γράμματα. Στη συνέχεια ανταλλάσσουν   τα φύλλα μεταξύ τους   και κατόπιν συζητήσεως γράφουν μια ακροστιχίδα ο ένας για τον άλλον. Διαβάζουμε στην ολομέλεια.

Στόχοι: αλληλογνωριμία και οικοδόμηση ομαδικού πνεύματος, γνωριμία των μελών της ομάδας – εργασία σε δυάδες (εταιρική εργασία), ανάπτυξη ομαδικής ταυτότητας, επαφή με την ομάδα σε συναισθηματικό επίπεδο.

Γ΄ΦΑΣΗ: Χωρισμός σε πεντάδες. Αξιοποίηση ποιημάτων – σύνθεση & όνομα ομάδας- δημιουργία ακροστιχίδας με όνομα ποιητή ΑΣΚΗΣΗ: «ενώνω το ποίημα & δημιουργώ (0Ν0ΜΑ ΟΜΑΔΑΣ- ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ ΠΟΙΗΤΗ»

Μοιράζονται στους/στις μαθητές/τριες τα βιογραφικά των ποιητών (από τουλάχιστον 2 διαφορετικές πηγές)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΧΩΡΙΣΜΟ ΟΜΑΔΩΝ:

ž     Τέλλος Άγρας, Το ξανθό παιδί

ž     Νίκος Καββαδίας,Οι γάτες των φορτηγών

ž     Οδυσσέας Ελύτης, Πίνοντας ήλιο κορινθιακό

ž     Λορέντζος Μαβίλης, Καλλιπάτειρα

ž     Μίλτος Σαχτούρης, Τα δώρα

ž     Μανόλης Αναγνωστάκης, Στο παιδί μου

ž     Κ. Γ. Καρυωτάκης, Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα

ž     Μαρία Πολυδούρη, Γιατί μ' αγάπησες

ž     Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ

ž     Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί (Η Γένεσις), Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, Ε'), Δώρο ασημένιο ποίημα

ž     Γιάννης Ρίτσος,  Πρωινό άστρο

 

Αξιολόγηση  της εκπαιδευτικής διαδικασίας

 

Σημαντική η ενθάρρυνση του/της μαθητή/τριας παρά η επισήμανση των λαθών

Οι όροι που χρησιμοποιούμε:  «προτιμότερο», «καλύτερο», «πιο ωραίο», «πιο ενδιαφέρον», «λιγότερο βαρετό», «ξαναγράψτε το» κ.τ.ό. 

Η τάξη ωριμάζοντας αφήνει πίσω της τους ατομικισμούς και διαμορφώνει τα δικά της συλλογικά αισθητικά κριτήρια (Σουλιώτης Μ. 2012)

 

Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουμε, όταν εφαρμόζουμε τη συνεργατική μέθοδο:

ž     Τα παιδιά δεν έχουν συνηθίσει να εργάζονται σε ομάδες και πολλές φορές αντιμετωπίζουν την εργασία σε ομάδες ως ευκαιρία για να χαλαρώσουν και να κουβεντιάσουν

ž     Οι αίθουσες διδασκαλίας είναι μικρές και ακατάλληλες για να εργαστούν τα παιδιά σε ομάδες. Επίσης πολλές φορές τα τμήματα είναι πολυπληθή και είναι δύσκολο για τον εκπαιδευτικό να συντονίσει 6 ή 7 διαφορετικές ομάδες

ž     Ο εκπαιδευτικός πρέπει  να κατευθύνει τους μαθητές ως προς τη δημιουργία ακροστιχίδας, γιατί υπάρχει τάση από τους μαθητές/τριες να γράφουν κάτι άτεχνο και απλοϊκό προς χάριν συντομίας

ž     Πρέπει να τηρηθεί αυστηρά το χρονοδιάγραμμα των δυο ωρών

 

Όπως αναφέρει ο Τζιάνι Ροντάρι στη γραμματική της φαντασίας «Η δημιουργικότητα λοιπόν πρέπει να έχει την πρώτη θέση στην εκπαίδευση. Και ο δάσκαλο μεταμορφώνεται σε ‘εμψυχωτή’. Σε αυτόν που ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα. Δεν είναι εκείνος που μεταδίδει τη γνώση έτοιμη, μια μπουκιά κάθε μέρα, που δαμάζει νεαρά άλογα και εκγυμνάζει φώκιες. Είναι ένας ενήλικος που βρίσκεται με τα παιδιά για να εκφράσει ό,τι καλύτερο έχει, για να αναπτύξει και στον ίδιο τον εαυτό του τις έξεις της δημιουργίας, της φαντασίας, της εποικοδομητικής απασχόλησης σε μια σειρά από δραστηριότητες.»

 

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Ο εκπαιδευτικός καλείται να καλλιεργήσει την αισθητική ανάπτυξη των μαθητών/τριών κατά την πρώτη συνάντηση με τους μαθητές τους και πριν συντάξει με την τάξη του το παιδαγωγικό συμβόλαιο είναι σημαντικό να επενδύσει χρόνο ώστε να υπάρξει αισθητική ανταπόκριση από τους μαθητές/τριές του. Αντιμετωπίζει την πρόκληση να προκαλέσει αισθητικές εμπειρίες, ώστε να γνωρίσει άμεσα τις ικανότητες/ δεξιότητες του μαθητή και παράλληλα να συμβάλλει αποφασιστικά στην πολύπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητας του και της επικοινωνίας του μέσα στην ομάδα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η διαμόρφωση θετικής στάσης του εκπαιδευτικού στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και τη δημιουργική γραφή. Οι μαθητές δεν δημιουργούν – παράγουν λόγο κατά ένα μαγικό τρόπο από το τίποτα ή στην απομόνωση. Η προσωπική έκφραση έχει άμεση σχέση με μια προσωπική εμπειρία, μια ιδέα, ένα πρόσωπο, ένα γεγονός, ένα συναίσθημα που ενεργοποιούν τα φαντασία, την εικασία, την ενσυναίσθηση, τη σύνθεση και τη δημιουργία.

Η εμψύχωση είναι εξ ορισμού μια διαδικασία, στόχος της οποίας είναι η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών δια μέσω διάφορων δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν τη μορφή παιχνιδιού, που είναι και ο ποιο σημαντικός μηχανισμός με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν  να επικοινωνούν και να δημιουργούν. Παιχνίδια που έχουν κανόνες και όσο πιο πολύπλοκοι είναι αυτοί οι κανόνες τόσο πιο ενδιαφέροντα είναι τα παιχνίδια (Γιαννόπουλος Ν. Η παιδική δημιουργικότητα μέσα από τα Οπτικοακουστικά μέσα)

Στα βιωματικά παιχνίδια, η διαδικασία γνωριμίας και επικοινωνίας των μελών της ομάδας και η δημιουργία (ακροστιχίδας, χαικού, σκίτσου κ.ά) αποτελούν αρχικά μια αυτόνομη δημιουργική δραστηριότητα που αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον  όταν τα προτρέπουμε να γράψουν ακροστιχίδα για το συμμαθητή τους μετά από συζήτηση και ακροστιχίδα για το λογοτέχνη διαβάζοντας τα βιογραφικά του στοιχεία.

Κατά την υλοποίηση της διδασκαλίας διαπιστώσαμε  ότι η διαδικασία στην οποία εμπλέκεται ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές είναι σημαντικότερη από τη σύνθεση των ακροστιχίδων κάθε φάσης και  αυτό γιατί οι ακροστιχίδες περιλαμβάνουν πρόσωπα με χαρακτήρα, συμπεριφορά, συναισθήματα, ιδέες, λογοτεχνικά αξία τα οποία όλα μαζί δρουν και δημιουργούν σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές της ομάδας αλλά και με το λογοτέχνη που δίνει το όνομα στην κάθε ομάδα,  εμπλέκει τους μαθητές σε μια διαδικασία ταύτισης με το κύρος του λογοτέχνη και προσδίδει μεγαλύτερη σοβαρότητα και ποιότητα στην μελλοντική κατάθεση δημιουργικών εργασιών είτε προφορικών είτε γραπτών της κάθε ομάδας. Εκπαιδευτικές τεχνικές που διεξάγονται μέσα στην τάξη: Με τις τεχνικές αυτές ενισχύεται η ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευόμενων, καθώς παράγονται άμεσα πολλές και ποικίλες εμπειρίες. Αυτό γίνεται εφικτό, λόγω του ότι οι τεχνικές αυτές είναι επικεντρωμένες στους εκπαιδευόμενους, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις προϋπάρχουσες εμπειρίες και γνώσεις τους και να τις μοιραστούν σε ομάδες για να λύσουν προβλήματα και να συνεργαστούν.

Τέτοιες τεχνικές είναι: ο καταιγισμός ιδεών, το παιχνίδι ρόλων, οι προσομοιώσεις, η εργασία σε ομάδες, οι μελέτες περίπτωσης, κτλ. Οι τεχνικές αυτές δίνουν την ευκαιρία στους εκπαιδευόμενους να αξιοποιήσουν προηγούμενες εμπειρίες και γνώσεις τους και να τις μοιραστούν σε ομάδες προκειμένου να λύσουν προβλήματα που συνδέονται με το περιβάλλον, ή να οδηγηθούν στην απόκτηση νέας γνώσης σε σχέση με αυτό (Jarvis, 1999: 122).

 

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ακροστιχίδα (όνομα ποιητή)

Όπως δηλώνει και το όνομά της, η ακροστιχίδα είναι μια μορφή ποιήματος όπου τα άκρα των στίχων του – το αρχικό ή το τελικό τους γράμμα – σχηματίζουν καθέτως μια ολοκληρωμένη λέξη  ή φράση, η οποία συνδέεται νοηματικά με το ποίημα και συνήθως αποτελεί και τον τίτλο του.

Έτσι  οι μαθητές μπορούν να σχηματίσουν στο φύλλο εργασίας ένα κείμενο ποίημα, αφού πρώτα ορίσουν τη λέξη που θα εμφανίζεται κάθετα. Οι λέξεις αυτές μπορούν να είναι ονόματα προσώπων, ζώων ή φυτών ή και κάποιων εννοιών

Προσοχή!  Σημασία έχει το περιεχόμενο του ποιήματος να σχετίζεται άμεσα με τη λέξη της ακροστιχίδας.

Καστανά έχει μαλλιά και μάτια γαλανά

Λιγάκι με φοβίζει όταν θυμώνει μα την  αγαπώ    πολύ

Ευαίσθητη είναι υπερβολικά και ερωτευμένη πάλι.

Ιστορίες όμορφες γράφει συχνά

Ωραία τραγουδάει και παίζει πιάνο

 

Ελύτη πέρα από τα σύνορα

Λογοτεχνίας Νόμπελ έχεις πάρει

Υψώνεις την ποίηση γιατρειά στη ζωή μας

Το φως του Αιγαίου το βλέπεις πιο λαμπρό

Ήλιοι, βαπόρια στα βουνά κι εσύ:

Σ’ όλους τους τόπους γύρισες, μόνο αυτόν αγάπησες 

 

Η ακροστιχίδα μου:

 

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ε. Επίλογος

            Μέσα από το σενάριο διδασκαλίας παρουσιάζεται το επικοινωνιακό περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται το μάθημα της Λογοτεχνίας σύμφωνα με την πρόταση της ομάδας έργου του ΝΠΣ. Οι μαθητές αλλά και οι εκπαιδευτικοί αναδεικνύονται ισότιμοι «ομιλητές» μέσα στη διδακτική διαδικασία. Το λογοτεχνικό κείμενο αποτελεί για την τάξη το αντικείμενο συνέρευνας και συνερμηνείας, διαδικασίες στις οποίες συμμετέχουν όλοι – δάσκαλοι και μαθητές ισότιμα. Παράλληλα το λογοτεχνικό κείμενο αποτελεί αφορμή παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου και η πολιτισμική και η όποια προσωπική υποδομή (γνώση, δεξιότητα) των μαθητών χρησιμοποιείται στη διδασκαλία για την καλλιέργεια του κριτικού πολιτισμικού γραμματισμού.

            Στους μαθητές δίνεται νέος ρόλος αντί να είναι παθητικοί δέκτες, καλούνται να δημιουργήσουν τις δικές τους δημιουργίες. Η κατάκτηση της γνώσης από τους μαθητές, συντελείται με προσωπική συμμετοχή, διερευνητικά, πειραματικά, δημιουργικά προκειμένου να ανακοπεί η παραδοσιακή μέθοδος διδασκαλίας ή αλλιώς η εκ καθέδρας διδασκαλία. Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη αντιλαμβάνονται «πώς μαθαίνουν οι μαθητές» (Βοσνιάδου, 2001) και το λαμβάνουν υπόψη στη διδασκαλία τους. Μακροπρόθεσμος στόχος των σχολικών μας προγραμμάτων πρέπει να είναι η δημιουργία ανθρώπων ικανών να κάνουν καινούρια πράγματα, όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει και ο Piaget και όχι απλώς να αντιγράψουν τις προηγούμενες γενιές, ανθρώπων ικανών να ανακαλύπτουν, να εφευρίσκουν και να δημιουργούν.

            Η κριτική- δημιουργική σκέψη, λοιπόν, δεν είναι μία μεμονωμένη γνωστική στρατηγική, αλλά «μία γνωστική στάση και ικανότητα για τη χρήση ποικιλίας γνωστικών λειτουργιών, οι οποίες χρησιμοποιούνται μεμονωμένα ή κατά ποικίλους συνδυασμούς ανάλογα με την περίσταση» (Ματσαγγούρας Η., 1994).

 

Αναφορές - Βιβλιογραφία

 

Ροντάρι, Τ. (2001) Γραμματική της φαντασίας. Αθήνα: Μεταίχμιο.

 Χοντολίδου, Ε. (2004) Η ποίηση στο Δημοτικό Σχολείο: το καφέ βαλιτσάκι…με τα ποιήματα, στο Β.  Αποστολίδου & Β. Καπλάνη (επιμ.) (σσ. 147-157). Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο Σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.

Βασιλάκη Ασπ., Γιαννακουδάκης Λ., (2009). Η Δημιουργική Γραφή στο Δημοτικό Σχολείο Αθήνα: Κέρδος

Βοσνιάδου Στέλλα, «Πως μαθαίνουν οι μαθητές», Διεθνές Γραφείο Εκπαίδευσης της Unesco, Διεθνής Ακαδημία της Εκπαίδευσης, Ιούνιος 2001

Κουτσογιάννης, Δ. 2009. «Κειμενικά είδη, σώματα κειμένων και γλωσσική εκπαίδευση: από το μερικό  στο ολικό». Επιστημονική επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης, Τεύχος Τμήματος Φιλολογίας, 11, 149-183.

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της ΝΕ Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο

Καλογήρου Τζ., Λαλαγιάννη Κ.,Η Λογοτεχνία στο Σχολείο, Αθήνα, ΤΥΠΩΘΗΤΩ- ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ 2005

Μάνος Χρ., Σελίμης Ε., Σονιάδης Χ., Λογοτεχνία προσχολικής ηλικίας, ΟΕΔΒ Αθήνα 2003

Κουλυμπαρίτση Αλ., Μουρατιάν Ζ., Σχέδια εργασίας στην τάξη και στην πράξη, Πατάκης Αθήνα 2003

Πασσιά Αγγ., Μανδηλαράς Φ., Εργαστήριο δημιουργικής γραφής για παιδιά, Πατάκης Αθήνα 2001

Σουλιώτης Μ., Δημιουργική Γραφή - Οδηγίες Πλεύσεως: Βιβλίο εκπαιδευτικού 2012

Χατζησαββίδης Σ.,Αναγνωστοπούλου Ε., Προσαρμογές αναλυτικών προγραμμάτων για το μάθημα της γλώσσας στο Γυμνάσιο τεύχ. Β’ Υποστηρικτικό υλικό,ΥΠΕΠΘ, ΠΙ

 

Μαρκαντωνάτος Γ. Λογοτεχνικοί και φιλολογικοί όροι Βασική ορολογία και λέξεις- κλειδιά για την κατανόηση των κειμένων 2013 δημοσιογραφικός οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. ΤΟ ΒΗΜΑ ΜΙΚΡΗ ΧΡΗΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

http://www.livepedia.gr/index.php/%CE%91%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%AF%CE%B4%CE%B1