Αφιέρωμα στο μικρό διήγημα (Καλαμάτα, Νοέμβριος 2013)

ΜΙΚΡΟ ΔΙΗΓΗΜΑ

Η αισθητική της μικρής φόρμας στην αφήγηση

 

Το μικρό ή υπερμικρό διήγημα ή σύντομη αφήγηση, είναι μια σύντομη πεζογραφική φόρμα που τα βασικά της χαρακτηριστικά είναι η πλοκή και ο μικρός αριθμός λέξεων. Του έχουν αποδοθεί διάφορες ονομασίες: flash fiction, ιστορία ταχυδρομικής κάρτας μέχρι και διήγημα- αστραπή. Τα τελευταία χρόνια το πεζογραφικό αυτό υποείδος του διηγήματος έχει πραγματοποιήσει μια εκπληκτική διαδρομή σε πολλές χώρες και γλώσσες, θυμίζοντάς μας την ανάλογη πορεία του χάικου εκτός Ιαπωνίας. Το είδος αυτό δεν θα μπορούσε βέβαια  να μην διαθέτει τους προγόνους του: αρχικά τα έργα του Αισώπου και αργότερα τα διηγήματα των: Τσέχωφ, Κάφκα, Μπόρχες, Λόβκραφτ, Μπράντμπερυ, Βόνεγκατ κ.ά.

Η συντομότερη ιστορία έξι λέξεων υπονοούμενης πλοκής, αποδίδεται στον Χέμινγουαιη: «Για πούλημα: παιδικά παπούτσια, εντελώς αφόρετα».

Το περιοδικό  «Πλανόδιον» εισηγήθηκε τον όρο «Μπονζάι», έναν πλατιά διαδεδομένο διεθνή φυτοκομικό όρο. Σύμφωνα με το λεξικό της «Βικιπαίδειας» το «Μπονζάι» είναι τέχνη. Είναι η τέχνη της αισθητικής σμίκρυνσης των δέντρων ή της ανάπτυξης ξυλωδών φυτών σε σχήμα δέντρου, πάντοτε σε φορητά δοχεία.

 

Ο Γιάννης Πατίλης ιδρυτής και ενεργό μέλος στο Πλανόδιον,

παρατηρεί ότι « οι  Ι­ΣΤΟ­ΡΙ­ΕΣ ΜΠΟΝ­ΖΑΙ συ­νι­στοῦν μυ­θο­πλα­σί­ες που δεν είναι ἁ­πλῶς καὶ μό­νον «μι­κρὰ» δι­η­γή­μα­τα, ἀλ­λὰ δι­η­γή­μα­τα γιὰ τὰ ὁ­ποῖ­α ἡ συ­νει­δη­τὴ ἐ­πι­δί­ω­ξη τῆς βρα­χύ­τη­τάς τους ἀ­πο­τε­λεῖ τὸν πρῶ­το s­i­ne q­ua n­on πα­ρά­γον­τα τοῦ εἴ­δους τους.»

Ο άλλος σημαντικός παράγοντας που προϋποθέτει μια ιστορία μπονζάι είναι η ισχυρή εντύπωση που αφήνει στην ψυχή του αναγνώστη.

Ως πατέρας του σύντομου διηγήματος θεωρείται σύμφωνα με τον Πατίλη, ο αμερικανός Εντγκαρ Αλλαν Πόε.

Η συν­το­μί­α όπως τόνιζε ο Πόε, ἔ­χει ἕ­ναν ἰ­δι­αί­τε­ρο σκο­πό: νὰ ἐ­ξα­σφα­λί­σει τὸ αἴ­σθη­μα τῆς ὁ­λό­τη­τας καὶ τῆς ἑ­νό­τη­τας τοῦ καλ­λι­τε­χνι­κοῦ ἔρ­γου – ποι­ό­τη­τες ποὺ κα­τα­στρέ­φον­ται, ὅ­πως ὑ­πο­στη­ρί­ζει, στὰ συ­νη­θι­σμέ­να μυ­θι­στο­ρή­μα­τα ὅ­πως καὶ στὰ με­γά­λα ἀ­φη­γη­μα­τι­κὰ ποι­ή­μα­τα. Ο ίδιος διατύπωσε την άποψη ότι «τὸ σω­στὸ λο­γο­τε­χνι­κὸ ἔρ­γο πρέ­πει νὰ μπο­ρεῖ νὰ δι­α­βα­στεῖ «in o­ne s­i­t­t­i­ng», δη­λα­δὴ «σὲ μιὰ μό­νο ἀ­νά­γνω­ση», «δια­μιᾶς», «μο­νο­ρού­φι», ἢ —σε μια λέ­ξη πρὸς λέ­ξη μετάφραση— «σὲ μιὰ κα­θι­σιά».

Ε­ὰν , συνεχίζει ο Πόε, «γιὰ τὴν ἀ­νά­γνω­σή του χρεια­στοῦν «δυ­ὸ κα­θι­σιές» («if t­wo s­i­t­t­i­n­gs be r­e­q­u­i­r­ed»­), ὑ­πει­σέρ­χον­ται στὴν πρόσ­λη­ψη τοῦ ἔρ­γου τὰ πράγ­μα­τα τοῦ κα­θ’ ἡ­μέ­ραν βί­ου καὶ κά­θε αἴ­σθη­μα ὁ­λό­τη­τας κα­τα­στρέ­φε­ται ἀ­μέ­σως.»

Αν αναλογιστούμε  στην εποχή που διανύουμε πόσο διαρκεί η «καθισιά» του σύγχρονου ανθρώπου θα απαντήσουμε προφανώς ότι διαρκεί πολύ λίγο.  

     Αυτό δεν σημαίνει ότι καταργείται βέβαια το καλό μυθιστόρημα «ὡς ἕ­να ἀ­πὸ τὰ σύμ­βο­λα τοῦ ἀ­γω­νι­ζό­με­νου γιὰ ψυ­χι­κὴ καὶ πνευ­μα­τι­κὴ ποι­ό­τη­τα νε­ω­τε­ρι­κοῦ ἀν­θρώ­που, μό­νο ποὺ ἐ­δῶ ἄλ­λες ἀ­ξί­ες, ὅ­πως εἶ­ναι ἡ ἀν­το­χὴ καὶ ἡ διά­ρκεια μέ­σῳ τῆς ἐ­πι­στρο­φῆς, δι­α­σώ­ζων­ται μέ­σα ἀ­πὸ ἄλ­λους δρό­μους τῆς γρα­φῆς.»

 

Συνοψίζοντας, αν ένα φυτό μπονσάι είναι ένα καλλιτεχνικό αντίγραφο ενός δέντρου σε μικρογραφία, κατά συνέπεια και ένα διήγημα μπονζάι είναι ένα καλλιτέχνημα σε μορφή μινιατούρας. Διότι «Το να φροντίζεις ένα μπονσάι είναι σαν να γράφεις. Το να γράφεις είναι σαν να φροντίζεις ένα μπονσάι». Είναι απαραίτητο να κατέχεις την τεχνική και να διαθέτεις την αισθητική της μικρής φόρμας.